Czasem dobrze jest spojrzeć na towarzyszące nam codziennie elementy kultury z innej strony – zastanowić się, jaką tak naprawdę rolę pełnią w naszym życiu, w jaki sposób mogą na nas oddziaływać, jakie znaczenia nieść, a wreszcie jaką mieć historię. Okazją do spojrzenia z innej strony na muzykę popularną jest monografia Marka Jezińskiego, Muzyka popularna i jej odbiorcy w poszukiwaniu autorytetu, w której przedmiotem rozważań są nie tylko same utwory, ale również nasze gusta i to, co je kształtuje.
Utwór w czterech aktach
Dość szeroko zakrojony, a sugerowany przez tytuł temat dociekań zostaje zanalizowany w czterech rozdziałach: pierwszym, poświęconym samej muzyce popularnej, jej zdolności opowiadania, a także kulturowej historii ze szczególnym uwzględnieniem pojawiającego się od starożytności motywu syreny. Znajdziemy w nim również teksty współczesnych utworów, jak też interpretację teledysków oraz okładek albumów, stanowiących ważny element muzyki popularnej rozumianej szeroko jako rynkowy produkt, a zatem przygotowanej i opakowanej tak, aby z jednej strony przyciągnąć klienta, a z drugiej zachować stylistyczną spójność. W następnej części Jeziński omawia kwestię gustu muzycznego – to, jak i kiedy jest kształtowany, co łączy go z tożsamością jednostki. W rozważaniach tych nieodłącznie odwołuje się do prac socjologów i socjolożek, kulturoznawczyń i kulturoznawców oraz osób zajmujących się krytyką kultury, w tym, między innymi do twórcy idei kapitału kulturowego Pierre’a Bourdieu, która posłuży mu do prześledzenia związków między gustem muzycznym a grupą społeczną (klasą), z której wywodzą się entuzjaści różnych muzycznych gatunków. W trzecim rozdziale poruszona zostaje kwestia autorytetu w świecie muzyki – osoby albo osób, które nie tyle kreują gusta, ile wskazują kierunki słuchania, wyznaczają trendy. Za medium, które najlepiej sprawdza się w roli kształtującego horyzont muzycznych zainteresowań Jeziński uznaje radio, gdyż, jego zdaniem, nie mając przekazu wizualnego, siłą rzeczy skupia uwagę odbiorcy na warstwie dźwiękowej przekazu. Jednocześnie autor bierze pod uwagę również to, że radio jako takie nie pozostaje niezmienne w czasie. Na razie jednak głównie skupia się na prowadzących audycje oraz na pełnionych przez nich kulturowych funkcjach. Po takim wprowadzeniu w rozdziale czwartym badacza interesuje już wyłącznie to konkretne medium i to, co na jego antenie jest prezentowane, co może również pełnić rolę bohatera muzycznych utworów. Tutaj ponownie przytacza teksty piosenek jako materiał badawczy.
Czy jest pop-naukowo?
Opracowanie Jezińskiego jest interesujące, ciekawe oraz bogate w różne spojrzenia. Już sam fakt, że autor zdecydował się na zanalizowanie utworów muzycznych jako utworów narracyjnych, a zatem zajmują go głównie teksty piosenek, a także cała kulturowa otoczka dotycząca ich produkcji, jak choćby już wspomniane okładki czy kanały dystrybucji (radio!), sprawia, że warto się nad nią chwilę zatrzymać. Tak – fakt, że mamy do czynienia z książką kulturoznawczą o muzyce, niezainteresowaną muzyką per se może nas zaskakiwać. Nie powinniśmy zapominać, że to jest równie istotny element popularnych utworów muzycznych, który łatwo możemy przeoczyć, choć kryje wiele ciekawych tropów.
Sięgając po tę monografię, należy jednak pamiętać, że ukazała się w Wydawnictwie Naukowym Uniwersytetu Mikołaja Kopernika i stanowi zapis prowadzonych przez Jezińskiego badań nad kulturą popularną. I oba te fakty mają wpływ na to, w jaki sposób napisana jest ta książka – pomimo wartkiego, interesującego stylu to jest opracowanie naukowe. Ze swojej natury zawierać będzie nie tylko same przemyślenia autora czy analizy interesujących go tekstów kultury, ale również teorie, refleksje oraz fakty już wcześniej opublikowane przez badaczy oraz badaczki – przypisów oraz cytowań w tej książce znajdziemy zatem sporo, tak samo jak fachowego słownictwa. Muzyka popularna nie jest opracowaniem popularnonaukowym i warto o tym pamiętać. Jednak jak na swoją naukową kategorię pozostaje całkiem przystępna dla osób niesięgających regularnie po podobne pozycje.
Zwrotki i refreny
Są dwa zarzuty, które mogę skierować pod adresem Muzyki popularnej i mają one dużo więcej wspólnego z kwestią wydania niż samej treści. Po pierwsze – nie zdecydowano się na zamieszczenie tłumaczeń angielskich cytatów wykorzystanych w tekście głównym, co stanowi barierę dla tych wszystkich, którzy chcieliby sięgnąć po to opracowanie, ale nie znają języka. Nie chodzi tutaj o przytaczane teksty utworów, te w końcu zostają przez autora poddane analizie oraz refleksji i nawet jeśli nie jesteśmy w stanie ich zrozumieć, to najważniejsze płynące z nich przesłanki spokojnie nas przez tę część wywodu przeprowadzą. Chodzi właśnie o znajdujące się wewnątrz akapitów przytoczenia, których autor nie komentuje, ponieważ nie zawsze musi – w tym wypadku czytelnicy niewładający angielskim natrafiają na sporą przeszkodę. Wskazuję na tę kwestię, mając w pełni świadomość, że podobna praktyka nietłumaczenia cytowanych tekstów była swego czasu normą w humanistycznych tekstach i nierzadko, jak widać na przykładzie tego opracowania, wciąż jeszcze można ją spotkać. Niezależnie jednak od praktyki warto wziąć pod uwagę możliwość, że czytelnicy takich opracowań mogą nie być dość biegli w przytaczanym języku obcym, aby móc należycie docenić pracę badacza.
Po drugie – skład tekstów przytaczanych w tekście utworów okazał się nie do końca fortunny. Złożenie ich dokładnie w ten sam sposób, jak tekst główny sprawia, że stają się po prostu męczące w czytaniu i w pewnym momencie możemy się złapać na tym, że po prostu będziemy je pomijać. Szkoda, naprawdę szkoda, że nie pokuszono się tutaj o nieco bardziej przemyślane rozwiązanie zwiększające czytelność oraz estetykę.
Finał
Muzyka popularna i jej odbiorcy w poszukiwaniu autorytetu to ciekawa, kulturoznawcza oraz medioznawcza analiza, poruszająca ciekawe, niekoniecznie powszechnie rozpoznawalne zagadnienia związane z tytułową muzyką. Zasługuje na uwagę nie tylko tych, którzy interesują się samą muzyką, ale również tych zafascynowanych współczesną kulturą popularną w kontekście kształtowania gustów oraz roli mediów w procesie ich formowania.
Tytuł: Muzyka popularna i jej odbiorcy w poszukiwaniu autorytetu
Autor: Marek Jeziński
Liczba stron: 350
Wydawnictwo: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika
ISBN: 978-83-231-3956-0
