Metryczka filmu (Informacje wstępne)
- Tytuł polski: Matrix
- Tytuł oryginalny: The Matrix
- Rok produkcji/premiery: 1999 (premiera światowa: 24 marca 1999; premiera w Polsce: 13 sierpnia 1999)
- Kraj(e) produkcji: USA, Australia
- Gatunek: Sci-Fi, Akcja, Cyberpunk
- Czas trwania: 136 minut
- Reżyseria: Lana Wachowski, Lilly Wachowski (wtedy jako The Wachowski Brothers)
- Scenariusz: Lana Wachowski, Lilly Wachowski
- Na podstawie: Scenariusz oryginalny
- Główna obsada:
- Keanu Reeves (jako Thomas A. Anderson / Neo)
- Laurence Fishburne (jako Morfeusz / Morpheus)
- Carrie-Anne Moss (jako Trinity)
- Hugo Weaving (jako Agent Smith)
- Joe Pantoliano (jako Cypher)
- Gloria Foster (jako Wyrocznia / The Oracle)
- Muzyka: Don Davis
- Zdjęcia: Bill Pope
- Produkcja: Warner Bros. Pictures, Village Roadshow Pictures, Silver Pictures
- Dystrybucja w Polsce: Warner Bros. Poland
Wstęp – pierwsze wrażenia i ogólny zarys
„Matrix” rodzeństwa Wachowskich to film, który na przełomie wieków zrewolucjonizował kino science fiction i akcji, stając się natychmiastowym fenomenem kulturowym. Opowieść o hakerze komputerowym, który odkrywa, że otaczająca go rzeczywistość jest jedynie zaawansowaną symulacją komputerową, a ludzkość jest zniewolona przez maszyny, to dzieło przełomowe zarówno pod względem wizualnym, jak i filozoficznym. „Matrix” w mistrzowski sposób łączy w sobie zapierające dech w piersiach sekwencje walk, inspirowane wschodnimi sztukami walki i anime, z głębokimi pytaniami o naturę rzeczywistości, wolną wolę i ludzką tożsamość. To inteligentne, stylowe i niezwykle wpływowe kino, które na zawsze zmieniło oblicze gatunku.
Opis fabuły (bez kluczowych spoilerów)
Thomas A. Anderson (Keanu Reeves) prowadzi podwójne życie. W dzień jest programistą w dużej korporacji, a w nocy staje się Neo – legendarnym hakerem poszukującym odpowiedzi na dręczące go pytanie: czym jest Matrix? Od dłuższego czasu ma poczucie, że ze światem jest „coś nie tak”. Jego poszukiwania prowadzą go do kontaktu z Trinity (Carrie-Anne Moss), znaną hakerką, oraz tajemniczym Morfeuszem (Laurence Fishburne), uważanym za najniebezpieczniejszego terrorystę na świecie. Morfeusz oferuje Neo wybór, symbolizowany przez dwie pigułki: niebieską, która pozwoli mu zapomnieć o wszystkim i wrócić do swojego dawnego życia, oraz czerwoną, która pokaże mu prawdę o Matrixie. Neo wybiera czerwoną pigułkę i budzi się w przerażającej rzeczywistości. Dowiaduje się, że jest początek XXII wieku, a świat, który znał, to jedynie symulacja komputerowa stworzona przez maszyny, by kontrolować ludzkość, której ciała służą jako źródło bioenergii. Morfeusz i jego załoga z latającego poduszkowca „Nabuchodonozor” to członkowie ruchu oporu z Syjonu (Zion) – ostatniego ludzkiego miasta. Wierzą oni, że Neo jest Wybrańcem (The One), przepowiedzianym zbawicielem, który ma moc zmiany zasad Matrixa i poprowadzenia ludzkości do zwycięstwa nad maszynami. Neo musi szybko nauczyć się nowych umiejętności i zaakceptować swoje przeznaczenie, by stawić czoła potężnym Agentom, na czele z bezwzględnym Agentem Smithem (Hugo Weaving), programom strzegącym porządku w symulacji.
Analiza elementów filmowych
Reżyseria i scenariusz
Wachowscy stworzyli dzieło o niezwykłej spójności wizualnej i tematycznej. Ich reżyseria jest dynamiczna, innowacyjna i pełna ikonicznych kadrów. Sceny akcji, z choreografią Yuen Woo-pinga, łączące wschodnie sztuki walki (kung-fu) z hollywoodzkim rozmachem, oraz przełomowe efekty specjalne, takie jak „bullet time” (spowolnienie czasu pozwalające na obserwację lecących pocisków), zdefiniowały kino akcji na nową dekadę. Scenariusz, również autorstwa Wachowskich, jest wielowarstwowy i inteligentny. Pod płaszczykiem filmu akcji kryje się złożona opowieść filozoficzna, czerpiąca inspiracje z cyberpunku (William Gibson), filozofii (Platon, Kartezjusz, Baudrillard), mitologii, religii i japońskiego anime. Fabuła jest wciągająca, a dialogi pełne są kultowych cytatów. Twórcy mistrzowsko budują świat przedstawiony i jego zasady, tworząc spójną i fascynującą mitologię.
Aktorstwo
Keanu Reeves jako Neo jest idealny w roli nieco zagubionego everymana, który odkrywa w sobie niezwykłą moc. Jego stonowana gra i fizyczne zaangażowanie sprawiają, że jego przemiana w Wybrańca jest wiarygodna. Laurence Fishburne jako Morfeusz emanuje charyzmą, mądrością i niezachwianą wiarą, stając się idealnym mentorem dla głównego bohatera. Carrie-Anne Moss jako Trinity tworzy postać silnej, niezależnej i niezwykle sprawnej wojowniczki, która stała się ikoną kina akcji. Hugo Weaving w roli Agenta Smitha jest absolutnie genialny. Jego nieludzka precyzja, pogarda dla ludzkości i monotonna intonacja tworzą jednego z najbardziej zapadających w pamięć antagonistów w historii kina. Joe Pantoliano jako zdrajca Cypher również tworzy ciekawą i niejednoznaczną postać.
Aspekty techniczne i wizualne
Efekty specjalne w „Matriksie” były rewolucyjne i na zawsze zmieniły kino. Technika „bullet time” stała się jednym z najczęściej kopiowanych i parodiowanych efektów w historii. Zdjęcia Billa Pope’a doskonale oddają kontrast między szaro-zielonym, sterylnym światem Matrixa a surową, industrialną rzeczywistością. Montaż (Zach Staenberg), nagrodzony Oscarem, jest niezwykle dynamiczny i precyzyjny, nadając filmowi odpowiednie tempo. Scenografia (Owen Paterson) i kostiumy (Kym Barrett) – czarne płaszcze, skóra, okulary przeciwsłoneczne – stworzyły unikalną i niezwykle wpływową estetykę cyberpunkową.
Muzyka i dźwięk
Ścieżka dźwiękowa Dona Davisa jest potężna i doskonale buduje atmosferę. Wykorzystano również utwory popularnych zespołów z nurtu industrialnego i elektronicznego (m.in. Rammstein, The Prodigy, Rage Against the Machine), co podkreśla nowoczesny i buntowniczy charakter filmu. Dźwięk, nagrodzony Oscarem, jest niezwykle bogaty i immersyjny.
Głębsze spojrzenie – tematyka, przesłanie, interpretacje
„Matrix” to film niezwykle bogaty w tematy i możliwe interpretacje. Centralnym z nich jest filozoficzne pytanie o naturę rzeczywistości. Film nawiązuje do alegorii jaskini Platona, teorii symulakrów Jeana Baudrillarda i sceptycyzmu Kartezjusza, stawiając pytanie, czy świat, który postrzegamy, jest prawdziwy. Bada temat wolnej woli kontra determinizm. Czy jesteśmy panami swojego losu (jak wierzy Morfeusz), czy nasze życie jest z góry zaprogramowane (jak sugeruje system Matrixa)? Postać Wyroczni dodatkowo komplikuje ten dylemat. Wątek mesjanizmu i wiary jest kluczowy. Neo, niczym postać mesjasza, ma ocalić ludzkość, a jego droga jest pełna prób, zwątpienia i ostatecznego odrodzenia. Film jest również krytyką konsumpcjonizmu i konformizmu. Matrix, jako system kontroli, utrzymuje ludzi w stanie iluzorycznego zadowolenia, by czerpać z nich energię. Przesłanie filmu jest rewolucyjne i inspirujące: należy kwestionować otaczającą rzeczywistość, uwolnić swój umysł od ograniczeń i walczyć o wolność i prawdę.
Mocne strony filmu
- Przełomowe i rewolucyjne efekty specjalne, zwłaszcza „bullet time”.
- Inteligentny i wielowarstwowy scenariusz z głębią filozoficzną.
- Ikoniczne kreacje aktorskie, zwłaszcza Keanu Reevesa, Laurence’a Fishburne’a i Hugo Weavinga.
- Niezwykle stylowa i wpływowa estetyka cyberpunkowa.
- Mistrzowska reżyseria i choreografia walk.
- Idealne połączenie kina akcji z ambitnym science fiction.
- Film, który na zawsze zmienił oblicze kina i popkultury.
Słabsze strony / potencjalne rozczarowania
- Z perspektywy czasu, niektóre efekty CGI mogły się nieco zestarzeć (choć wciąż robią wrażenie).
- Głębia filozoficzna może być dla niektórych widzów szukających czystej akcji nieco przytłaczająca.
- Niektóre dialogi bywają bardzo ekspozycyjne.
Dla kogo ten film? (Grupa docelowa)
„Matrix” to film absolutnie dla każdego, kto ceni kino akcji i science fiction. To pozycja obowiązkowa dla miłośników kina, która zadowoli zarówno widzów szukających widowiskowej rozrywki, jak i tych, którzy pragną intelektualnego wyzwania i refleksji. To film ponadczasowy, który wciąż inspiruje i fascynuje nowe pokolenia.
Podsumowanie i ocena końcowa
„Matrix” to jedno z najważniejszych i najbardziej wpływowych dzieł w historii kina science fiction. Rodzeństwo Wachowskich stworzyło film, który jest nie tylko rewolucyjny pod względem technicznym, ale także niezwykle bogaty w idee i filozoficzne odniesienia. To idealne połączenie spektakularnej akcji, fascynującej mitologii i głębokich pytań o naturę naszej egzystencji. Mimo upływu lat, „Matrix” wciąż pozostaje dziełem świeżym, inspirującym i absolutnie kultowym. Ocena: 10/10 – Arcydzieło, które zdefiniowało gatunek na nowo.
FAQ (Najczęściej Zadawane Pytania)
- Co to jest „bullet time”? „Bullet time” to efekt specjalny polegający na spowolnieniu akcji do ekstremalnie niskiej prędkości, podczas gdy kamera porusza się wokół obiektu z normalną prędkością. Został on spopularyzowany właśnie przez film „Matrix” i osiągnięto go dzięki zastosowaniu wielu aparatów fotograficznych rozmieszczonych wokół sceny.
- Jakie są główne inspiracje filozoficzne filmu? Film czerpie inspiracje z wielu źródeł, m.in. z alegorii jaskini Platona (więźniowie biorący cienie za rzeczywistość), sceptycyzmu Kartezjusza („Myślę, więc jestem”), teorii symulakrów Jeana Baudrillarda (świat jako symulacja bez oryginału), a także z elementów gnostycyzmu, buddyzmu i chrześcijaństwa.
- Czy film „Matrix” zdobył jakieś nagrody? Tak, film zdobył cztery Oscary w kategoriach technicznych: za Najlepszy Montaż, Najlepszy Dźwięk, Najlepszy Montaż Dźwięku i Najlepsze Efekty Specjalne.
- Ile jest części „Matriksa”? Oryginalna trylogia składa się z filmów: „Matrix” (1999), „Matrix: Reaktywacja” (2003) i „Matrix: Rewolucje” (2003). W 2021 roku powstała czwarta część, „Matrix Zmartwychwstania”. Istnieje również zbiór filmów animowanych „Animatrix” (2003), który rozwija mitologię świata.