Ofiarowanie | Offret / The Sacrifice (1986)

Metryczka filmu (Informacje wstępne)

• Tytuł polski: Ofiarowanie
• Tytuł oryginalny: Offret (szw.), Le Sacrifice (fr.)
• Rok produkcji/premiery: 1986 (premiera światowa na Festiwalu Filmowym w Cannes: 9 maja 1986; premiera w Polsce: brak dokładnych danych o szerokiej dystrybucji kinowej w okresie PRL, film zyskał popularność głównie w obiegu studyjnym i festiwalowym)
• Kraj(e) produkcji: Szwecja, Francja, Wielka Brytania
• Gatunek: Dramat, Artystyczny (Arthouse), Filozoficzny
• Czas trwania: 149 minut
• Reżyseria: Andriej Tarkowski
• Scenariusz: Andriej Tarkowski
• Na podstawie: Scenariusz oryginalny
• Główna obsada:
  • Erland Josephson (jako Alexander)
  • Susan Fleetwood (jako Adelaide, żona Alexandra)
  • Allan Edwall (jako Otto, listonosz)
  • Guðrún Gísladóttir (jako Maria, pokojówka)
  • Sven Wollter (jako Victor, lekarz)
  • Valérie Mairesse (jako Julia)
  • Filippa Franzén (jako Marta, córka Alexandra)
  • Tommy Kjellqvist (jako „Mały Człowiek” / Gossen, syn Alexandra)
• Muzyka: Wykorzystano utwory Johanna Sebastiana Bacha, Watazumido Shuso oraz tradycyjną muzykę japońską i szwedzką.
• Zdjęcia: Sven Nykvist
• Produkcja: Svenska Filminstitutet (SFI), Argos Films, Film Four International, Josephson & Nykvist, Sveriges Television (SVT)
• Dystrybucja w Polsce (późniejsza, np. DVD): Brak szerokiej dystrybucji, film dostępny w ramach specjalnych pokazów, przeglądów twórczości.

Wstęp – pierwsze wrażenia i ogólny zarys

„Ofiarowanie” to ostatnie, testamentowe dzieło Andrieja Tarkowskiego, jednego z najwybitniejszych i najbardziej oryginalnych twórców w historii kina. Nakręcony na emigracji w Szwecji, film jest głęboką, filozoficzną medytacją nad kondycją ludzką, wiarą, ofiarą i groźbą nuklearnej apokalipsy, która w czasach zimnej wojny była niezwykle realna. Tarkowski, posługując się swoim charakterystycznym, poetyckim i wizualnie hipnotyzującym stylem, tworzy dzieło powolne, kontemplacyjne i pełne symboliki, które wymaga od widza cierpliwości i skupienia, ale w zamian oferuje niezwykłe doznania estetyczne i duchowe. To kino dla koneserów, które stawia fundamentalne pytania o sens istnienia i możliwość ocalenia świata.

Opis fabuły (bez kluczowych spoilerów)

Alexander (Erland Josephson), starzejący się intelektualista, były aktor i krytyk teatralny, mieszka wraz z rodziną w odizolowanym domu na szwedzkiej wyspie Gotlandia. W dniu swoich urodzin, w otoczeniu żony Adelaide (Susan Fleetwood), córki Marty (Filippa Franzén), niemego synka Gossena (Tommy Kjellqvist) oraz przyjaciół – lekarza Victora (Sven Wollter) i listonosza Otto (Allan Edwall) – oddaje się filozoficznym rozważaniom nad sensem życia, sztuki i duchowości. Ich spokojna, choć naznaczona wewnętrznymi napięciami, egzystencja zostaje brutalnie przerwana przez telewizyjną informację o wybuchu wojny nuklearnej i zbliżającej się globalnej katastrofie. W obliczu apokalipsy, Alexander, przerażony perspektywą zniszczenia świata i utraty najbliższych, zawiera desperacki pakt z Bogiem. Obiecuje poświęcić wszystko, co dla niego cenne – swój dom, rodzinę, a nawet własną mowę – jeśli tylko Bóg odwróci bieg wydarzeń i ocali ludzkość. Za radą Otto, który posiada pewną tajemną wiedzę, Alexander udaje się do Marii (Guðrún Gísladóttir), pokojówki uważanej za wiedźmę, wierząc, że intymny akt z nią może mieć moc odkupieńczą. Następnego dnia budzi się w świecie, w którym nic się nie wydarzyło – wojna została zażegnana. Alexander, pamiętając o swojej obietnicy, musi dokonać tytułowego ofiarowania.

Analiza elementów filmowych

Reżyseria i scenariusz

Andriej Tarkowski w „Ofiarowaniu” osiąga apogeum swojego unikalnego stylu reżyserskiego. Film charakteryzuje się długimi, kontemplacyjnymi ujęciami (tzw. „long takes”), precyzyjną kompozycją kadrów i mistrzowskim operowaniem przestrzenią oraz czasem. Reżyser tworzy atmosferę oniryczną, pełną symboliki i metafizycznego niepokoju. Każdy element wizualny – od surowych krajobrazów Gotlandii, przez ascetyczne wnętrza domu, po symboliczne drzewo sadzone przez Alexandra z synem – ma tu swoje znaczenie. Tarkowski stawia fundamentalne pytania o wiarę, ofiarę, sens cierpienia i możliwość duchowego odrodzenia. Scenariusz, również autorstwa Tarkowskiego, jest gęsty od filozoficznych refleksji, cytatów literackich i odniesień religijnych. Dialogi są poetyckie i pełne głębi, a fabuła, choć pozornie prosta, kryje w sobie wiele warstw interpretacyjnych. To kino, które bardziej medytuje niż opowiada w tradycyjnym sensie.

Aktorstwo

Erland Josephson, ulubiony aktor Ingmara Bergmana i częsty współpracownik Tarkowskiego („Nostalgia”), tworzy w roli Alexandra niezwykle poruszającą i wielowymiarową kreację. Jego bohater to człowiek pełen wewnętrznych sprzeczności – intelektualista wątpiący w Boga, a jednocześnie zdolny do największego poświęcenia. Josephson z niezwykłą subtelnością oddaje jego lęk, desperację i duchową przemianę. Susan Fleetwood jako Adelaide, żona Alexandra, portretuje kobietę rozczarowaną i neurotyczną. Allan Edwall jako Otto, ekscentryczny listonosz i swego rodzaju duchowy przewodnik, wnosi do filmu element tajemnicy i mistycyzmu. Guðrún Gísladóttir jako Maria, cicha i enigmatyczna pokojówka, staje się kluczową postacią w akcie ofiarowania.

Aspekty techniczne i wizualne

Zdjęcia Svena Nykvista, legendarnego operatora Ingmara Bergmana, są absolutnym arcydziełem. Każdy kadr jest malarski, pełen głębi i niezwykłej gry światła (często naturalnego). Surowe piękno szwedzkich krajobrazów, ascetyczne wnętrza i precyzyjne kompozycje tworzą hipnotyzującą i niezapomnianą stronę wizualną filmu. Słynne, kilkuminutowe ujęcie płonącego domu w finale filmu, zrealizowane w jednym podejściu (po wcześniejszej awarii kamery, która zmusiła do odbudowy scenografii i powtórzenia ujęcia), jest jednym z najbardziej ikonicznych obrazów w historii kina. Montaż (Andriej Tarkowski, Michał Leszczyłowski) jest powolny i medytacyjny, pozwalając widzowi na kontemplację obrazów i refleksję nad treścią. Scenografia (Anna Asp) i kostiumy (Inger Pehrsson) doskonale oddają atmosferę filmu – prostotę, surowość i pewien rodzaj ponadczasowości.

Muzyka i dźwięk

Tarkowski w „Ofiarowaniu” bardzo oszczędnie korzysta z muzyki ilustracyjnej. Kluczową rolę odgrywają fragmenty Pasji wg św. Mateusza Johanna Sebastiana Bacha, które podkreślają duchowy i transcendentny wymiar filmu. Wykorzystano również tradycyjną muzykę japońską (flet shakuhachi) i szwedzką. Dźwięki natury – wiatr, morze, śpiew ptaków – oraz cisza są równie ważnymi elementami ścieżki dźwiękowej.

Głębsze spojrzenie – tematyka, przesłanie, interpretacje

„Ofiarowanie” to film niezwykle bogaty w symbole i możliwe interpretacje. Centralnym tematem jest potrzeba ofiary i jej znaczenie w świecie pozbawionym duchowości i zagrożonym samozagładą. Alexander, w akcie desperackiej wiary, decyduje się na osobiste poświęcenie, by ocalić świat. Film stawia pytanie, czy taka ofiara ma sens i czy może przynieść odkupienie. Porusza temat kryzysu wiary i poszukiwania duchowości we współczesnym, zmaterializowanym świecie. Bohaterowie zmagają się z brakiem sensu, lękiem przed śmiercią i potrzebą transcendencji. Wątek groźby nuklearnej apokalipsy, bardzo realny w latach 80., jest tu tłem dla egzystencjalnych rozważań. Film jest krzykiem rozpaczy i ostrzeżeniem przed niszczycielską siłą człowieka. Motyw sztuki i jej roli w życiu człowieka jest również obecny. Alexander, były aktor, odnajduje w sztuce (i w naturze, symbolizowanej przez sadzone drzewo) pewien rodzaj ukojenia i sensu. Film można interpretować jako osobisty testament Andrieja Tarkowskiego, który sam zmagał się z chorobą nowotworową podczas kręcenia filmu i zmarł niedługo po jego ukończeniu. „Ofiarowanie” jest jego ostatnim, niezwykle osobistym i przejmującym przesłaniem dla ludzkości.

Mocne strony filmu

• Mistrzowska, poetycka reżyseria Andrieja Tarkowskiego.
• Głęboki, filozoficzny scenariusz stawiający fundamentalne pytania.
• Fenomenalna, wielowymiarowa kreacja Erlanda Josephsona.
• Arcydzielne, malarskie zdjęcia Svena Nykvista.
• Hipnotyzująca atmosfera, pełna symboliki i metafizycznego niepokoju.
• Oszczędne, ale niezwykle trafne wykorzystanie muzyki (zwłaszcza Bacha).
• Ponadczasowe i uniwersalne przesłanie o wierze, ofierze i nadziei.
• Jeden z najważniejszych i najbardziej osobistych filmów w historii kina.

Słabsze strony / potencjalne rozczarowania

• Bardzo powolne, kontemplacyjne tempo i długie ujęcia mogą być dla wielu współczesnych widzów trudne do zaakceptowania i nużące.
• Film jest niezwykle wymagający intelektualnie i emocjonalnie, nie oferuje łatwej rozrywki.
• Symbolika i liczne odniesienia mogą być niejasne bez odpowiedniego przygotowania lub wielokrotnego seansu.
• Minimalistyczna fabuła i oszczędność w dialogach mogą sprawiać wrażenie hermetyczności.

Dla kogo ten film? (Grupa docelowa)

„Ofiarowanie” to propozycja dla widzów ceniących ambitne, artystyczne kino, które stawia fundamentalne pytania i zmusza do głębokiej refleksji. Film z pewnością przypadnie do gustu miłośnikom twórczości Andrieja Tarkowskiego, Ingmara Bergmana oraz innym mistrzom kina autorskiego. To dzieło dla koneserów, którzy nie boją się powolnego tempa, kontemplacyjnej atmosfery i wielowarstwowej symboliki, a szukają w kinie czegoś więcej niż tylko prostej opowieści – duchowego i estetycznego doświadczenia.

Podsumowanie i ocena końcowa

„Ofiarowanie” Andrieja Tarkowskiego to film-testament, dzieło niezwykłej mocy i piękna, które na zawsze zapisało się w historii kina. To głęboka, filozoficzna medytacja nad kondycją ludzką, wiarą, ofiarą i groźbą samozagłady. Mistrzowska reżyseria, hipnotyzujące zdjęcia Svena Nykvista i poruszająca kreacja Erlanda Josephsona składają się na film, który mimo swojej powolności i hermetyczności, wciąga i porusza do głębi. To kino wymagające, ale niezwykle satysfakcjonujące, które pozostawia widza z poczuciem obcowania z czymś wielkim i transcendentnym. Arcydzieło.

Ocena: 10/10 – Hipnotyzujące, filozoficzne i testamentowe arcydzieło.

FAQ (Najczęściej Zadawane Pytania)

• Dlaczego film „Ofiarowanie” jest uważany za tak ważny? Jest to ostatni film Andrieja Tarkowskiego, jednego z największych mistrzów kina, zrealizowany w niezwykle trudnych warunkach (na emigracji, podczas choroby reżysera). Film porusza fundamentalne kwestie egzystencjalne i duchowe, a jego artystyczna forma (długie ujęcia, symbolika, poetycki język wizualny) wywarła ogromny wpływ na kolejne pokolenia filmowców.
• Czy scena płonącego domu była kręcona jeden raz? Scena ta jest jedną z najsłynniejszych w historii kina. Pierwotnie została nakręcona, ale z powodu awarii kamery materiał okazał się bezużyteczny. Tarkowski, mimo ogromnych kosztów i trudności, zdecydował się odbudować całą scenografię domu i nakręcić scenę ponownie, tym razem w jednym, nieprzerwanym, kilkuminutowym ujęciu, co udało się perfekcyjnie.
• Kim był Andriej Tarkowski? Andriej Tarkowski (1932-1986) był rosyjskim reżyserem filmowym i teatralnym, scenarzystą, uważanym za jednego z najwybitniejszych i najbardziej wpływowych twórców w historii kina. Jego filmy („Andriej Rublow”, „Solaris”, „Zwierciadło”, „Stalker”, „Nostalgia”, „Ofiarowanie”) charakteryzują się głębią filozoficzną, poetyckim stylem wizualnym, powolnym tempem i eksploracją tematów duchowych.
• Gdzie kręcono film? Film kręcono na szwedzkiej wyspie Gotlandia, której surowe i malownicze krajobrazy doskonale współgrają z atmosferą filmu.