Dziewczyna z tatuażem | The Girl with the Dragon Tattoo (2011)

Metryczka filmu (Informacje wstępne)

• Tytuł polski: Dziewczyna z tatuażem
• Tytuł oryginalny: The Girl with the Dragon Tattoo
• Rok produkcji/premiery: 2011 (premiera światowa: 12 grudnia 2011; premiera w Polsce: 13 stycznia 2012)
• Kraj(e) produkcji: USA, Szwecja, Wielka Brytania, Niemcy
• Gatunek: Thriller, Kryminał, Dramat, Mystery
• Czas trwania: 158 minut
• Reżyseria: David Fincher
• Scenariusz: Steven Zaillian
• Na podstawie: Powieści „Mężczyźni, którzy nienawidzą kobiet” (szw. „Män som hatar kvinnor”) autorstwa Stiega Larssona – pierwszej części trylogii „Millennium”.
• Główna obsada:
  • Daniel Craig (jako Mikael Blomkvist)
  • Rooney Mara (jako Lisbeth Salander)
  • Christopher Plummer (jako Henrik Vanger)
  • Stellan Skarsgård (jako Martin Vanger)
  • Robin Wright (jako Erika Berger)
  • Yorick van Wageningen (jako Nils Bjurman)
• Muzyka: Trent Reznor, Atticus Ross
• Zdjęcia: Jeff Cronenweth
• Produkcja: Columbia Pictures, Metro-Goldwyn-Mayer (MGM), Scott Rudin Productions, Yellow Bird Films
• Dystrybucja w Polsce: United International Pictures (UIP)

Wstęp – pierwsze wrażenia i ogólny zarys

Wieść o anglojęzycznej adaptacji bestsellerowej powieści Stiega Larssona, zwłaszcza po sukcesie szwedzkiej ekranizacji, wzbudziła mieszane uczucia. Jednak gdy za sterami projektu stanął David Fincher, mistrz mrocznych, precyzyjnie skonstruowanych thrillerów („Siedem”, „Zodiak”, „Podziemny krąg”), oczekiwania gwałtownie wzrosły. „Dziewczyna z tatuażem” z 2011 roku to film, który nie tylko sprostał tym oczekiwaniom, ale zaoferował własną, hipnotyzującą wizję brutalnego świata Larssona. To kinowe doświadczenie, które wciąga od pierwszych, pulsujących industrialną energią kadrów i nie puszcza aż do napisów końcowych, pozostawiając widza z uczuciem niepokoju i podziwu dla rzemiosła twórców. Fincher, zamiast prostego remake’u, stworzył dzieło autonomiczne, naznaczone jego charakterystycznym, chłodnym stylem.

Opis fabuły (bez kluczowych spoilerów)

Mikael Blomkvist (Daniel Craig) jest dziennikarzem śledczym i współwłaścicielem magazynu „Millennium”. Jego kariera legła w gruzach po przegranym procesie o zniesławienie wpływowego biznesmena. Właśnie wtedy otrzymuje nietypową propozycję od Henrika Vangera (Christopher Plummer), emerytowanego przemysłowca z potężnego i skrywającego mroczne sekrety rodu. Vanger pragnie, aby Blomkvist rozwikłał zagadkę zniknięcia jego ukochanej bratanicy, Harriet, która przepadła bez śladu blisko czterdzieści lat wcześniej podczas rodzinnego zjazdu na odizolowanej wyspie. Równolegle poznajemy Lisbeth Salander (Rooney Mara) – młodą, ekscentryczną hakerkę o genialnym umyśle, aspołecznej naturze i trudnej przeszłości, która naznaczyła ją zarówno fizycznie (liczne tatuaże i piercing), jak i psychicznie. Salander, pracująca dla firmy ochroniarskiej, początkowo na zlecenie prawnika Vangera bada przeszłość Blomkvista. Z czasem jej drogi krzyżują się z dziennikarzem, a jej niezwykłe umiejętności w zdobywaniu informacji stają się kluczowe w rozwiązaniu mrocznej tajemnicy rodziny Vangerów, która okazuje się być znacznie bardziej przerażająca i złożona, niż ktokolwiek mógł przypuszczać. Wspólnie zagłębiają się w historię pełną przemocy, chciwości i głęboko skrywanych perwersji.

Analiza elementów filmowych

Reżyseria i scenariusz

David Fincher po raz kolejny udowadnia, że jest mistrzem w budowaniu gęstej, niepokojącej atmosfery. Jego reżyseria jest precyzyjna, niemal chirurgiczna. Każdy kadr jest starannie przemyślany, a chłodna, często desaturowana paleta barw idealnie współgra z surowym, zimowym krajobrazem Szwecji i mroczną naturą opowieści. Fincher nie spieszy się z narracją, pozwalając, by napięcie narastało stopniowo, co wciąga widza w intrygę. Scenariusz Stevena Zailliana to majstersztyk adaptacji. Z obszernej i wielowątkowej powieści Larssona udało mu się wyekstrahować esencję, zachowując kluczowe elementy fabuły i złożoność postaci, jednocześnie nadając historii filmowy rytm. Dialogi są ostre i inteligentne, a rozwój postaci, zwłaszcza Lisbeth i Mikaela, jest przekonujący. Zaillian umiejętnie kondensuje materiał źródłowy, nie tracąc przy tym jego głębi, a nawet dodając pewne niuanse, które wzbogacają fincherowską interpretację.

Aktorstwo

Kluczowym elementem sukcesu filmu jest obsada. Rooney Mara jako Lisbeth Salander jest absolutnym objawieniem. Jej transformacja w postać androgynicznej, zamkniętej w sobie hakerki jest totalna i hipnotyzująca. Mara nie próbuje naśladować Noomi Rapace (która wcieliła się w Lisbeth w szwedzkiej wersji), lecz tworzy własną, unikalną interpretację – pełną wewnętrznego bólu, tłumionej wściekłości, ale także zaskakującej wrażliwości. Jej spojrzenie potrafi być jednocześnie puste i przeszywające. Daniel Craig jako Mikael Blomkvist również prezentuje wysoki poziom. Jego Blomkvist jest zmęczony życiem, nieco cyniczny, ale wciąż zdeterminowany i uczciwy. Craig tworzy wiarygodną postać dziennikarza, który mimo własnych problemów, angażuje się w niebezpieczne śledztwo. Chemia między nim a Marą jest wyczuwalna, choć nieoczywista, oparta bardziej na wzajemnym szacunku i zrozumieniu niż na typowym romansowym napięciu. Na drugim planie błyszczą weterani: Christopher Plummer jako Henrik Vanger wnosi do filmu klasę i melancholię, a Stellan Skarsgård w roli Martina Vangera jest niepokojąco charyzmatyczny. Robin Wright jako Erika Berger, partnerka biznesowa i kochanka Blomkvista, również wypada przekonująco.

Aspekty techniczne i wizualne

Zdjęcia autorstwa Jeffa Cronenwetha (stałego współpracownika Finchera) są oszałamiające. Zimne, stalowe barwy, precyzyjne kompozycje i mistrzowskie operowanie światłocieniem tworzą sugestywny, mroczny klimat. Szwedzkie plenery, skąpane w zimowym słońcu lub spowite mgłą, stają się niemal osobnym bohaterem filmu. Montaż (Kirk Baxter i Angus Wall, również regularni współpracownicy reżysera, nagrodzeni Oscarem za „The Social Network”) jest dynamiczny i precyzyjny, nadając filmowi odpowiedni rytm i potęgując napięcie, czego doskonałym przykładem jest już sama, legendarna czołówka filmu. Scenografia (Donald Graham Burt) i kostiumy (Trish Summerville) doskonale oddają charakter postaci i surowość przedstawionego świata. Szczególnie ikoniczny stał się wizerunek Lisbeth Salander, z jej charakterystycznym stylem ubioru, tatuażami i piercingiem, który jest integralną częścią jej tożsamości.

Muzyka i dźwięk

Ścieżka dźwiękowa autorstwa Trenta Reznora i Atticusa Rossa (laureatów Oscara za „The Social Network”) to kolejny arcymistrzowski element filmu. Industrialne, ambientowe brzmienia, pełne niepokojących dysonansów i pulsujących rytmów, idealnie współgrają z mroczną atmosferą i budują napięcie. Muzyka nie jest tu tylko tłem, ale integralną częścią narracji, potęgującą emocje i wrażenie osaczenia. Już otwierający film cover „Immigrant Song” Led Zeppelin w wykonaniu Karen O z towarzyszeniem Reznora i Rossa wbija w fotel i ustawia ton całej produkcji. Dźwięk w filmie jest precyzyjnie zaprojektowany, każdy szmer, skrzypnięcie czy odgłos wiatru ma znaczenie.

Głębsze spojrzenie – tematyka, przesłanie, interpretacje

„Dziewczyna z tatuażem” to nie tylko sprawnie zrealizowany thriller kryminalny. Film, podobnie jak książkowy pierwowzór, dotyka wielu ważnych i trudnych tematów. Centralnym z nich jest przemoc wobec kobiet, ukazana w sposób brutalny i bezkompromisowy, co stanowiło znak rozpoznawczy prozy Larssona i co Fincher oddaje z całą dosadnością. Tytuł oryginalny powieści, „Mężczyźni, którzy nienawidzą kobiet”, wybrzmiewa tu z całą mocą. Film porusza także kwestie korupcji na różnych szczeblach – od finansowych machlojek po zepsucie moralne ukryte za fasadą szanowanych rodzin i instytucji. Analizuje mechanizmy władzy i jej nadużywania. Postać Lisbeth Salander jest symbolem ofiary, która znajduje w sobie siłę, by walczyć z oprawcami, stając się mścicielką działającą na granicy prawa. Jej historia to opowieść o traumie, jej długofalowych skutkach, ale także o niezwykłej odporności psychicznej i poszukiwaniu sprawiedliwości w świecie, który często zawodzi. Ważnym wątkiem jest również rola informacji i technologii we współczesnym świecie. Umiejętności hakerskie Lisbeth są jej bronią i narzędziem do odkrywania prawdy, co pokazuje zarówno potęgę, jak i niebezpieczeństwa związane z cyfrową erą. Film stawia pytania o granice prywatności i etykę w dążeniu do celu. Ostatecznie, jest to także opowieść o mrocznych sekretach, które kryją się pod powierzchnią pozornie normalnego życia, i o tym, jak przeszłość nieuchronnie wpływa na teraźniejszość.

Mocne strony filmu

• Mistrzowska, hipnotyzująca reżyseria Davida Finchera i jego niepodrabialny styl.
• Fenomenalna, odważna i wielowymiarowa kreacja Rooney Mary jako Lisbeth Salander.
• Znakomita, pulsująca niepokojem ścieżka dźwiękowa Trenta Reznora i Atticusa Rossa.
• Przepiękne, klimatyczne zdjęcia Jeffa Cronenwetha, idealnie oddające nastrój filmu.
• Wciągająca, wielowątkowa intryga kryminalna, wiernie oddająca ducha powieści.
• Inteligentny i dobrze skonstruowany scenariusz Stevena Zailliana.
• Odważne i bezkompromisowe podejście do trudnych tematów, zwłaszcza przemocy wobec kobiet.
• Świetne role drugoplanowe, zwłaszcza Christophera Plummera i Stellana Skarsgårda.

Słabsze strony / potencjalne rozczarowania

• Znaczna długość filmu (ponad 2,5 godziny) może być dla niektórych widzów męcząca, choć tempo narracji jest generalnie dobrze utrzymane.
• Wysoki poziom brutalności i dosłowność niektórych scen (zwłaszcza przemocy seksualnej) mogą być dla części publiczności trudne do zaakceptowania i szokujące.
• Dla osób doskonale znających szwedzką ekranizację, film Finchera, mimo iż odmienny stylistycznie, może nie oferować elementu zaskoczenia fabularnego.
• Niektóre wątki poboczne, jak np. ostateczne rozwiązanie sprawy zniesławienia Blomkvista, mogą wydawać się potraktowane nieco pospiesznie w finale, przytłoczone przez główną intrygę.

Dla kogo ten film? (Grupa docelowa)

„Dziewczyna z tatuażem” to propozycja przede wszystkim dla miłośników twórczości Davida Finchera, którzy cenią jego mroczny, precyzyjny styl. Film z pewnością przypadnie do gustu fanom książkowej trylogii „Millennium” Stiega Larssona oraz osobom ceniącym złożone, inteligentne thrillery kryminalne z gęstą atmosferą. To kino dla widzów dorosłych, gotowych na zmierzenie się z trudną tematyką i dosadnymi scenami. Zdecydowanie nie jest to film dla osób o wrażliwych nerwach czy szukających lekkiej, niezobowiązującej rozrywki.

Podsumowanie i ocena końcowa

„Dziewczyna z tatuażem” w reżyserii Davida Finchera to dzieło kompletne, imponujące pod względem technicznym i artystycznym. To mroczny, brutalny, ale jednocześnie niezwykle stylowy i wciągający thriller, który na długo pozostaje w pamięci. Fincher, wspierany przez znakomity scenariusz, wybitne aktorstwo (zwłaszcza Rooney Mary) i genialną muzykę, stworzył adaptację, która nie tylko dorównuje skandynawskiemu oryginałowi, ale oferuje własną, równie wartościową perspektywę. Mimo pewnej dosłowności w ukazywaniu przemocy i znacznej długości, jest to film, który zasługuje na najwyższe uznanie i który z pewnością można zaliczyć do najlepszych thrillerów drugiej dekady XXI wieku. Ocena: 9/10 – Znakomity.

FAQ (Najczęściej Zadawane Pytania)

• Czy „Dziewczyna z tatuażem” (2011) to remake? Tak, jest to amerykańska adaptacja powieści Stiega Larssona „Mężczyźni, którzy nienawidzą kobiet” i jednocześnie remake szwedzkiego filmu „Män som hatar kvinnor” (międzynarodowy tytuł: „The Girl with the Dragon Tattoo”) z 2009 roku.
• Czy muszę znać książkę lub widzieć szwedzki film, żeby zrozumieść wersję Finchera? Nie, film Davida Finchera jest samodzielną historią i można go oglądać bez wcześniejszej znajomości książki czy szwedzkiej ekranizacji. Jednakże, znajomość pierwowzorów może wzbogacić odbiór i pozwolić na wychwycenie niuansów adaptacyjnych.
• Czy film jest bardzo brutalny? Tak, film zawiera sceny graficznej przemocy, w tym przemocy seksualnej, które mogą być dla niektórych widzów niepokojące i trudne do oglądania. Jest to zgodne z duchem książkowego oryginału.
• Czym jest trylogia „Millennium”? Trylogia „Millennium” to seria trzech powieści kryminalnych szwedzkiego autora Stiega Larssona: „Mężczyźni, którzy nienawidzą kobiet” (której adaptacją jest ten film), „Dziewczyna, która igrała z ogniem” oraz „Zamek z piasku, który runął”. Po śmierci Larssona serię kontynuowali inni autorzy.
• Czy powstały sequele amerykańskiej wersji „Dziewczyny z tatuażem”? Początkowo planowano adaptację kolejnych części trylogii z tą samą obsadą i reżyserem, jednak ostatecznie projekt nie został zrealizowany w tej formie. W 2018 roku powstał film „Dziewczyna w sieci pająka” (na podstawie książki Davida Lagercrantza, kontynuującego serię), ale z zupełnie nową obsadą i ekipą twórczą, niebędący bezpośrednią kontynuacją filmu Finchera.